Het is de laatste twee weken rustig geweest op deze blog, maar we hebben allerminst stil gezeten. Zo werd vorige week nog een nieuwe publicatie voorgesteld over de geschiedenis van de Sint-Truiderstraat (een uitgave van het Geschiedkundig Genootschap ism het stadsarchief). http://www.tongeren-vandaag.be/index.php/6472-boek-kruisstraat
En in de tussentijd hebben we ook naarstig (zoals dat dan heet) zitten werken aan een visualisering van de invloed van de Brand van Tongeren op de stad. Over deze brand is al heel wat geschreven, dus de context houden we kort.
Koning Lodewijk XIV had om verschillende redenen nogal expansionistische trekjes en had het vooral gemunt op de Nederlanden. In 1672 breekt een oorlog uit met Holland (de Verenigde Provinciën) die zal duren tot 1678 en ook de Frans-Hollandse Oorlog wordt genoemd. Eén van de strategische punten die absoluut moesten veroverd worden, was de vestingstad Maastricht. In de zomer van 1672 kampeerden daarom tienduizenden Franse troepen in de omgeving. Tongeren werd daarbij ingericht als een garnizoensstad. Dit betekende dat heel wat huizen en hoeves buiten de poorten moesten worden afgebroken. Door de aanwezigheid van de troepen gebeurden ook hier en daar ongelukjes en brandden er huizen af.
Van 13 tot 26 juni 1673 vond het beleg van Maastricht plaats waarbij die stad ook werd veroverd door de Franse troepen. Voor Tongeren ontstond toen een heel woelige periode. De poorten werden opgeblazen en een deel van de omwallingen werden opgeblazen omdat Tongeren een bedreiging kon vormen voor de Fransen in Maastricht. En inderdaad, in november namen de Luikse milities de stad in bezit. Bij een eventuele verovering door de Hollanders konden de Franse omsingeld geraken waardoor die ook meteen actie ondernamen. Tongeren werd heroverd, de resterende poorten werden opgeblazen en heel wat huizen raakten vernield. De zogenaamde Grote Brand van Tongeren was geschied (al wist men toen nog niet wat er vier jaar laten zou gaan gebeuren…).
De jaren 1674-1675 bleven heel onrustig met duizenden Fransen die in de omgeving kampeerden. In juli 1676 verscheen echter Willem III van Oranje in de stad aan wie de stad in alle haasten een banket aanbood. In oktober 1676 belegerden de Hollanders zelfs Hamal dat ze veroverden.
De Fransen zagen nu Tongeren echt als een bedreiging van waaruit Maastricht zou kunnen belegerd worden. Daarom dat de Franse gouverneur Calvo de stad dwong de afbraak van de wallen te versnellen. Dit ging blijkbaar niet snel genoeg en in augustus 1677 was de maat vol. Hij stuurde troepen naar de stad die de huizen in brand kwamen steken als vergelding. Enkel wie een ‘sauvegarde’ had gekocht, werd gevrijwaard.
Zo brandden tijdens de nacht van 28 op 29 augustus de OLV-kerk, de Sint-Niklaaskerk, Sint-Maternuskapel, de kloosters van de Jezuiëten, het Heilig Graf, het stadhuis, het Armenhuis, het Schepenhuis, drie hallen, elf ambachtskamer, drie schutterskamers, negen kanunnikenhuizen en bovenal bijna 450 huizen af !
Op 19 september 1677 was het opnieuw ‘prijs’. Het Predikherenklooster werd geplunderd en 144 huizen brandden af ! En in oktober brandden nog eens enkele tientallen huizen af.
Op 11 augustus 1678 werd de oorlog beëindigd met de Vrede van Nijmegen. Maar de rust was van korte duur want in 1688 brak een nieuwe oorlog uit (maar dat is een ander verhaal).
De zogenaamde Brand van Tongeren, waarnaar het bekende schilderij dat nu in de Gasthuiskapel hangt verwijst, toont de brand van augustus 1677 maar we treffen ook huizen aan die in september en oktober 1677 afbranden.
In ieder geval kunnen we zeggen dat in 1673-1677 de middeleeuwse stad Tongeren volledig vernield werd.
In de telling van het haardgeld van 1667 telde de stad 835 woningen. Hiervan werden er minimum 611 vernield door brand (de kerken, kloosters en schuren niet meegeteld). In de telling van 1680 tellen we dan ook maar amper 230 woningen meer in de stad.
Over deze periode van vernielingen is al heel wat geschreven én bestaan ook heel wat kronieken en vermeldingen. Maar voor de eerste keer hebben we de gevolgen van de branden in 1673 en 1677 op perceelsniveau kunnen duiden.
Aan de hand van een uitgebreid huizenonderzoek is voor 807 woningen en 38 schuren bepaald of ze afgebrand zijn (en dat wil zeggen onbewoonbaar geworden), waarschijnlijk afgebrand (met zeer grote waarschijnlijk), gevrijwaard zijn en waarvan het lot onbekend is.
Deze gegevens werden gekoppeld aan een onderzoek dat we in 2005-2007 hebben gedaan aan de hand van de schadelijsten, inkwartieringslijsten en tellingen die zich in het oud archief van de stad bevinden. Uit beide onderzoeken blijkt dat de gegevens nagenoeg eenzelfde beeld geven van de vernielde stad. Aan de hand van deze kaart is het nu echter mogelijk de vernielingen in detail te bekijken.
Met dank aan Dirk, Monique en Vicky voor de hulp met het samenstellen van de Gis-kaart (en voor gis-toelichtingen in het algemeen).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten