De collectie Charles Thys (1) : boeken en overdrukken

De collectie van Charles Thys, waarover we het eerder al hadden, bevat onder andere een zeventigtal boeken, boekjes en overdrukken die als artikel zijn verschenen in een tijdschrift.

Het merendeel ervan bevindt zich al in de bibliotheek van het stadsarchief, en zijn daar ook raadpleegbaar. De stukken zijn voornamelijk geschreven in de periode 1840-1890 en gaan over Tongeren en omgeving met een nadruk op archeologie.

Een paar unieke stukken zijn echter de moeite waard om te vermelden. Zo is er een boekje van 15 pagina’s, geschreven door Joseph Habets rond 1865 over wijnbouw in Belgisch en Nederlands Limburg. In die tijd werd voor het eerst de link gelegd tussen wijnbouw en de Romeinen in onze streken. Pas rond 1900 zou men het in historische kringen eens raken dat er hier eeuwenlang aan wijnbouw was gedaan. En het is pas heel recent dat we de oude wijngaarden in Tongeren, voor een deel, in kaart hebben gebracht.

Dan zijn er nog drie stukken (55, 64 en 32 pagina’s) over de collecties medailles, munten, boeken, oudheden, etc. van Rubens, Perreau en graaf de Renesse. Deze heren hadden in de eerste helft van de negentiende eeuw elk een unieke collectie aangelegd, die na hun dood werd verkocht. Veel stukken kwamen in Brussel terecht of in buitenlandse collecties. De verkoopcatalogi tonen nu enkel nog de rijkdom die toen in Tongeren aanwezig was.

Een uniek boekje is ook het twintig pagina’s tellend werk van een zekere Slegers (1885), getiteld  Notice sur l’ermitage de Vry-Herne les-Tongres dat gaat over de kluis in Vrijhern, toen nog Tongeren.

Een ander bijzonder stuk dateert uit 1851 en is een gedrukte klacht tegen Rutger de Tiecken de Terhove (1780-1860), lid van het nationaal congres en volksvertegenwoordiger, en luitenant Hilbert voor pederastie. De Tiecken werd daarbij in eerste instantie bestraft en in graad verlaagd, maar nadien terug vrijgesproken. Dit proces heeft blijkbaar in militaire kringen voor veel ophef gezorgd, maar heeft nooit het grote publiek bereikt.

En tenslotte vermelden we nog een veertien pagina’s tellend werkje van Oscar Bocquet (1862), getitels Note sur la Position de l'Oppidum Aduatucorum dat een voorbeeld is van de vele werken die in die periode en in de tweede helft van de negentiende eeuw verschenen over Romeins Tongeren. Dit is één van de vroege wetenschappelijke werken die kaderen in de bewustwording/making van Tongeren als Romeinse stad en oudste stad van België.

Gift Georges Delvigne

Enkele weken geleden mochten we een gift ontvangen van Georges Delvigne uit Brussel, uitgeweken Tongenaar, zoon van notaris René Delvigne (1887-1944) en Marie-José Deploige (1894-1963) en kleinzoon van de Tongerse burgemeester Fernand Delvigne (1843-1924).

De genealogie van de familie Delvigne gaat terug tot de 15^e eeuw toen ze in Tilff woonden. In de negentiende eeuw vestigde de familie zich in Tongeren. Ze waren bijzonder belangrijk in de Tongerse politiek en het bedrijfsleven.

Bij de gift horen de genealogieën van de families Delvigne en Deploige alsook een biografie van monseigneur Simon Deploige (° Tongeren 15 oktober 1868 - + Leuven 19 november 1927). Deze was sinds 1912 huisprelaat van de paus en sinds 1923 katholiek senator.

De beide genealogieën zijn zeer rijkelijk geïllustreerd en geven een beeld van hoe welgestelde families op het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw leefden in Tongeren.

Meer informatie kan je ook vinden op http://www.deploige.be/  ;  http://www.capart.org/famille/Personne.php?peReference=3238 en http://nl.wikipedia.org/wiki/Simon_Deploige

 

Het Apostelenretabel van Tongeren

Misschien een tip om in de kerstvakantie naartoe te gaan ; de tentoonstelling “Livina van Eyck, een verborgen leven. Devote Agneten in de 15^de eeuw”.

De tentoonstelling, die plaats vindt in de Minderbroederskerk in Maaseik, vertelt het leven van Livina, dochter van schilder Jan van Eyck. Maar er wordt vooral ingegaan op de beginperiode van de stichting van het Agnetenklooster in Maaseik, dat een afsplitsing was van het begijnhof, en het dagelijkse leven in dat klooster.

De tentoonstelling toont topstukken uit de vijftiende-eeuwse Maaslandse beeldhouwkunst. Er zijn veel stukken die afkomstig zijn uit Limburg, maar zelden of nooit in onze provincie worden getoond.

Ook het Tongerse stadsarchief ontleende twee stukken : het beeld van de Heilige Agnes, gedateerd circa 1435-1440 en van de hand van de zogenaamde “meester van de Eyckiaanse vrouwenfiguren” en een piëta daterend van circa 1400 die heeft toebehoord aan het Tongerse Agnetenklooster.

Meest bijzonder op de tentoonstelling is echter het Apostelenretabel uit Tongeren. Dit wordt bewaard in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel en kwam speciaal voor deze gelegenheid naar Maaseik, een unicum !  Van zo kortbij gaan we het retabel niet zo vlug meer kunnen zien.

Het retabel, afkomstig uit onze begijnhofkerk, is het oudst gekende retabel van de Lage Landen en is door de verfijndheid van de houtsnede en de opstelling heel bijzonder.

Het werd in 1888 gekocht door de Belgische Staat van de Godshuizencommissie van Tongeren, die de begijnhofkerk beheerde. Dit samen met een zilveren monstrans, een reliekhoorn en een koorkapgesp. De heiligen die staan afgebeeld op het retabel zijn ook specifiek met Tongeren te linken : Onze-Lieve-Vrouw met de druiventros in de hand, Sint-Jan-de-Doper (Sint-Janskerk), Sint-Ursula, Sint-Catharina, …

In 1738 werden er nog relieken in het altaar zelf bewaard. Iets later verhuisden deze naar het reliekschrijn van het begijnhof. Dat bijzondere schrijn, in 2009 gerestaureerd in opdracht van de stad Tongeren, kan je nu bekijken in begijnhofmuseum Beghina in Tongeren. http://www.begijnhofmuseumtongeren.be/

De verdwenen relieken uit het retabel, waarvan zo vaak sprake is, zijn trouwens helemaal niet verdwenen. Bij de restauratie van het reliekschrijn in 2009 bleken er sporen van een recente opening te zijn (jaren 1970). Het schrijn werd opnieuw geopend zodat het ook vanbinnen kon behandeld worden en dat leverde een wel heel bijzondere verrassing op. Het was letterlijk tot de nok toe gevuld met relieken, voor een deel afkomstig uit het Apostelenretabel. Terzijde leverde het openen ook enige commotie op want een schrijn dat relieken bevat, mag niet zonder toestemming van de bisschop geopend worden.

Deze relieken, sommige in heel mooie middeleeuwse reliekbeursjes, worden momenteel bewaard in het depot van het stadsarchief.

In de jaren 1960 werd het grondig gerestaureerd en is het één van de topstukken in de collectie Maaslandse kunst van de KMKG te Brussel…

Behalve deze bijzondere objecten word je op de tentoonstelling ook ondergedompeld in het dagelijkse, “devote” leven van kloosterlingen in de vijftiende eeuw. Ook in die periode bloeide ons eigen Agnetenklooster en de geschiedenis ervan is te vergelijken met het klooster in Maaseik.

Dus zeker de moeite waard om een kijkje te gaan nemen !

Meer informatie over het retabel kan je vinden op http://nl.wikipedia.org/wiki/Apostelenretabel_van_Tongeren of http://balat.kikirpa.be/photo.php?path=B030588&objnr=20037759&nr=1

De tentoonstelling in Maaseik is nog te bezoeken tot 22 februari. Meer informatie over de tentoonstelling, openingsuren, prijzen, … vind je op http://www.museamaaseik.be/nl/livina-van-eyck-praktische-info.php

Collectie Charles Thys geïnventariseerd

Een verzameling van enkele honderden stukken over de Tongerse geschiedenis, samengesteld door Charles Thys, is sinds enkele tientallen jaren in het bezit van het Geschiedkundig Genootschap en wordt bewaard in het stadsarchief. Tot op heden waren deze stukken niet geïnventariseerd en ook niet ter beschikking voor het publiek.

De verzameling betreft twaalf mappen met thematisch bewaarde informatie. De documenten dateren uit de periode begin negentiende eeuw tot circa 1890. Behalve stukken die hijzelf verzamelde, zijn er ook heel wat afkomstig van Joseph Slegers uit Tongeren (°1837) met wie hij bevriend was. Deze was eveneens doctor in de rechten en advocaat te Tongeren. Hij was gehuwd met de dochter van Willem Schaetzen en Hortensia Verpoorten. Het is trouwens dit echtpaar Slegers-Schaetzen dat het bekende schilderij De Grote Brand van Tongeren (1677) aan het Geschiedkundig Genootschap schonk.

Bij de stukken komen een tiental thema’s aan bod waar we het de komende weken over zullen hebben : uitgegeven boeken, onderwijs, stukken van het gemeentebestuur, aanleg spoorlijn, verkiezingen, diverse feesten, muziek en toneel, religie, verenigingen en losse stukken…

Charles Thys werd in 1838 geboren in Tongeren als zoon van Jan Thys (afkomstig uit Maastricht) en Maria Loverix (uit Tongeren). Hij was doctor in de rechten en politieke wetenschappen en was achtereenvolgens vrederechter in de kantons Kontich en Antwerpen. Behalve lid van de Archeologische Academie van België was hij ook lid van de Société Scientifique et Littéraire du Limbourg, van wie het tijdschrift in Tongeren werd uitgegeven.

Zijn bekendste werken zijn : Diva Tungrensis (1884), Chapitre de Notre-Dame (1888), Eglises de Tongeren (1888-1890), Essai biographie Tongroise (1891), etc. en diverse artikels over de Pliniusfontein, de Sint-Janskerk, het begijnhof, … Het merendeel van de originelen en manuscripten van deze uitgaven worden eveneens bewaard in het stadsarchief in het Fonds de Schaetzen de Schaetzenhoff (circa 35 nummers).

Hij overleed in Antwerpen op 17 mei 1893.

Schenking van foto's - familie Stas

Enkele weken terug werden ons enkele tientallen foto’s bezorgd door uitgeweken Tongenaar Jean-Jacques Van Ormelingen, die een specialist is in (onder andere) de heraldiek en genealogie van onze stad.

De foto’s behoorden toe aan Godfroy Stas. Zijn ouders woonden sinds hun huwelijk in 1910 tot einde jaren 1940 in een huis aan Sint-Truidersteenweg tegenover het College (zie bijhorende foto), dat gebouwd was door zijn grootvader Gilles-Nestor Delvigne.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren zijn ouders tijdelijk naar Maastricht gevlucht, waar hij ook in 1916 werd geboren. Hij overleed in Braine-l’Alleud in 2011. De documenten over zijn familie werden overgemaakt aan het Office Généalogique et Héraldique de Belgique te Brussel. Dankzij Jean-Jacques Van Ormelingen werden de Tongerse foto’s aan ons overgemaakt.

De foto’s tonen enkele klasuitstappen van het Tongerse Atheneum naar onder andere de brouwerij van Cristal Alken, Luik, … maar ook foto’s in Tongeren zelf zoals van tijdens de Kroningsfeesten in 1933.

Behalve die persoonlijke foto’s horen bij de schenking ook verschillende originelen van vernielingen te Tongeren door de bombardementen in mei 1940.

Via deze link is meer informatie over de familie Stas te vinden alsook de inventaris van de stukken die hij heeft overgemaakt aan het OGHB te Brussel. http://oghb.be/sites/default/files/pdf/fonds-stas.pdf

Een Tongerse speelkaart uit de zeventiende eeuw gevonden

Een bijzondere vondst werd ons meegedeeld door Lex Rijnen die al geruime tijd onderzoek doet naar speelkaarten.

In een Luiks notarieel archief uit 1710 trof hij als schutblad het ontwerp van speelkaarten aan. Bijzonder was dat één kaart een persoonsnaam krijgt, zijnde Libert Walteri uit Tongeren. Alle andere kaarten hebben traditionele, historische namen. Hij wordt geplaatst als klaveren boer boven het opschrift : die speelt en wint, is wel gesint. Na een moeizaam onderzoek in het stadsarchief hebben we Libert Walteri kunnen terugvinden. De familienaam is ook Walteri alias Wouters en komt vaak voor in Tongeren op het einde van de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw. Libertus Wouters alias Walteri is waarschijnlijk geboren rond 1630. Hij en zijn vrouw Joanna Jannen hadden zeker één zoon Peter Joannes Wouters die geboren werd in 1664 in Tongeren. Behalve dat Libertus Wouters betrokken was bij rederijkersgilde De Witte Lelie hebben we verder niks over hem terug gevonden. Uit de registers blijkt dat hij noch zijn vrouw waarschijnlijk niet geboren zijn in Tongeren en vermoedelijk voor 1670 de stad terug verliet. Verder onderzoek levert misschien meer informatie over hem op. Lex Rijnen vertelt ons meer over de context van het kaartspel : “De zoektocht naar een Zuid-Nederlandse kaartenmaker begint bij de Amsterdamse speelkaartenmaker Jonas Fouquet, waarschijnlijk een Franse Hugenoot, die in de Hollandse Gouden Eeuwen goede zaken deed. Hij had een boek-, papier- en speelkaartenhandel en speelkaartendrukkerij. Ook internationaal waren zijn kaarten bekend en werden, regelmatig, nagemaakt. Rond 1700 waren er noch nauwelijks fabrikanten van speelkaarten in de Zuidelijke Nederlanden. Veel kaartenmakers waren al einde zestiende eeuw naar het buitenland uitgeweken, onder andere naar Amsterdam. Dat Fouquet last had van imitatoren lezen we in de Gazette (d’Amsterdam ?) van 26 juni 1705.  Jonas Fouqet marchand de papier courtier a Amsterdam, avertit le public que l’on contrefait a Liege ses cartes a la Basette et autre sortes de France, qui se fabriquent chez lui, en y mettant son nom et ses marques de sorte que ceux qui en coudront avoir du veritables, doivent s’adresser chez ledit Jonas Fouquet, ou a Mastricht chez Daniel Didelot, marchant. De Basette-kaarten zijn niet bekend, wel bestond er een kaartspel onder deze naam. Dat Luik wordt genoemd, kan op de hele streek betrekking hebben.
Van Libertus Walteri is nog een ander kaartspel bekend (1707) met op de schoppenboer zijn naam en op de klaverenboer de initialen IF. J. Fouquet? “Tongres” ontbreekt.
Of Fouquet succes heeft gehad met zijn klacht is niet bekend. Wel is bekend dat via de notaris conflicten over het gebruik van merktekens en kaarten door andere drukkers-kaartenmakers werden vastgelegd. De kaarten gemaakt door Walteri zijn van de gebruikelijke vorm. Alleen het spel met de spreuken is uniek.”
In het stadsarchief bewaren we twaalf speelkaarten uit het begin van de achttiende eeuw. Ook zijn er tal van reglementen terug te vinden, en dus ook overtredingen, op het spelen in herbergen.

De vlaggen van de “pagekes”

Afgelopen week werd ons de vraag gesteld door mevrouw Dourée-Beckers wat de betekenis is van de vlaggen die de kroningsgroep de Edelknapen, in Tongeren gekend als de “pagekes”, dragen. De oorsprong van de edelknapen gaat terug tot de kroningsfeesten van 1904 toen een historische stoet werd samengesteld naar aanleiding van de (legendarische) viering van de kerkwijding in 804. De edellieden, jonkvrouwen en pages die toen meegingen, kwamen in 1911 terug aan bod en toen was ook sprake van edelknapen. De vlaggen zelf dateren waarschijnlijk van kroningsfeesten van 1981.

We herkennen in volgorde volgende vlaggen :

- Wapenschild van paus Johannes Paulus I (1912-1978), die in 1978 gedurende 33 dagen paus was. De leeuw op het schild verwijst naar Sint-Marcus en de bergen naar de geboortestreek van de paus.

- Een fantasiewapen. De heraldische symboliek is niet helemaal correct. Er zijn wel Christelijke symbolen op te zien.

- Wapenschild van Jozef Marie Heusschen (1915-2002), eerste bisschop van Hasselt van 1967 tot 1989. Zijn wapenschild bevat de drie zuilen uit het wapenschild van monseigneur van Zuylen, de twee hazelaars die verwijzen naar het stadsschild van Hasselt, de druiventros die verwijst naar OLV van Tongeren en de drie vlammende harten uit het wapenschild van monseigneur Kerkhofs. Zijn wapenspreuk Credimus Caritati betekent : we hebben ons aan Gods liefde toevertrouwd.

- Wapenschild van Guillaume Marie van Zuylen (1910-2004), bisschop van Luik van 1961 tot 1986. Het schild met de drie zuilen is dat van de adellijke familie van Zuylen uit Luik.

- Wapenschild van Paul Schruers (1929-2008), tweede bisschop van Hasselt van 1989 tot 2004. Sinds 1972 was hij hulpbisschop van monseigneur Heusschen.

- Wapenschild van vermoedelijk de CNL, het Comité National de Liaison, opgericht in 1932 en koninklijk sinds 1982. Koepel voor de gidsen (scouts) die “pagekes leverden”.

- Een fantasiewapen dat verwijst naar de kapel van OLV van Loreto in Vrijhern. Op het wapen staan de duiven van de Heilige Geest afgebeeld en het oorspronkelijke kapelletje in Loreto (Italië).

Met dank aan Albert Knapen voor de foto’s.

Welkom

Welkom op de blog van het Tongerse stadsarchief. Het archief bestaat meer dan vijftig jaar en bewaart behalve de archieven van de stedelijke administratie ook alle historische archieven die van het grondgebied bewaard zijn gebleven. Ook tal van verenigingen, families, … hebben hun archief in bewaring gegeven in het Tongerse stadsarchief. Via deze weg willen we onze bezoekers en alle geïnteresseerden onze nieuwtjes meedelen Opgravingen gaan nooit dieper dan de uitgravingsdiepte nodig voor de geplande nieuwbouw, dus deze oude lagen kunnen maar heel zelden onderzocht worden, meestal zitten ze te diep. Op deze site zal uitzonderlijk ook de periode waarin Tongeren gesticht werd over een grotere oppervlakte onderzocht kunnen worden. Bovendien worden er in deze diepe lagen heel vaak ook sporen gevonden van steentijdnederzettingen. Tongeren was al bewoond lang voor de Romeinen…