donderdag 29 januari 2015

Nieuwe straatnamen

Op de afgelopen gemeenteraad van 26 januari werden verschillende nieuwe straatnamen goedgekeurd.
Veel mensen vragen zich wel eens af hoe we tot zo een straatnaam komen en hoe de procedure van naamgeving loopt.
In het merendeel van de gevallen gaat het om nieuwe straten die een naam nodig hebben. Een nieuwe wijk wordt aangelegd, een veldweg wordt een echte straat, een industrieterrein breidt uit…
In enkele gevallen gaat het om een naamswijziging. Dat gebeurt dan op vraag van de inwoners zelf of op initiatief van de stad. Reden hiervoor is meestal veiligheid. Een straat die wordt doorsneden door een steenweg en waar het niet meer duidelijk is welke huisnummers waar liggen, straten die door de fusies van gemeenten een niet doorlopende huisnummering hebben gekregen… Om historische redenen zijn echter ook al wijzigingen gebeurd zoals de Hasseltsestraat die terug de Hemelingenstraat werd.
De procedure tot naamgeving of wijziging loopt altijd via een melding van een stadsdienst (eventueel op inspraak van een inwoner). Het stadsarchief bereidt een naamgeving voor die voorlopig wordt goedgekeurd door het schepencollege. Hierop volgt een openbaar onderzoek waarbij in principe iedereen inspraak heeft. De naam wordt ook ter advies voorgelegd aan de cultuurraad. Binnen bepaalde contexten worden ook derden om advies gevraagd ; een natuurvereniging, oudere inwoners, belangengroepen, … Op basis hiervan wordt een voorstel gedaan aan de gemeenteraad die overgaat tot een definitieve goedkeuring. De straat krijgt een officiële code en wordt toegevoegd aan diverse databanken. De wijzigingen worden tenslotte ook doorgegeven aan het Agentschap voor geografische informatie Vlaanderen (www.agiv.be en www.geopunt.be ) die ze toevoegen aan hun systeem waarna ze ook voor iedereen raadpleegbaar zijn.
Zover in een notendop hoe de procedure van straatnaamgeving verloopt.

Maar hoe komen we aan een naam? Misschien dat we de toewijzing van nieuwe straatnamen afgelopen gemeenteraad als voorbeeld kunnen nemen.
Een eerste weg waarvoor een naam werd gevraagd, was voor een nieuwe ontsluitingsweg van een binnengebied aan de oude spoorwegbedding en Radiostraat. Het gaat om een bouwproject van veertien sociale huurwoningen op initiatief van Woonzo en NV Kolmont.
Aangezien alle bestaande toponiemen voor deze omgeving al in gebruik waren, werd gekeken naar de context. Er was de aanwezigheid van de radiofabriek, de pannenfabriek, grondwinning, … er was tijdens de Tweede Wereldoorlog een zwaar bombardement geweest op dit gebied… Maar ook hier over waren al namen gegeven aan straten. Natuurlijk is er ook de ligging in de directe nabijheid van de oude spoorwegbedding en hier was nog geen verwijzing naar.
De oude spoorlijn is de zogenaamde Lijn 23. Die werd geopend in 1879 en verbond Tongeren met Drieslinter (Tienen). Tot de jaren 1950 was hier personenvervoer en tot 1981 goederenvervoer. Vanuit het zuiden van Tongeren en verderop Wallonië werden hier voornamelijk bieten mee vervoerd richting de suikerraffinaderij van Tienen. Het spoor kreeg echter vooral de naam van fruitspoor (peren en appels richting de stroopfabrieken). Zo wordt het ook toeristisch gepromoot.
Voorstellen werden gesuggereerd zoals spoorwegzate, verwijzingen naar het bietenspoor, het “krotenspoor” zoals ze in Tongeren zeggen. Maar uiteindelijk kwamen we bij het fruitspoor terecht. Daarmee dat ook de naam “Fruitspoorstraat” werd goedgekeurd.

Een tweede dossier ging over de weg die loopt vanaf de Gousbeemdstraat naar de parking en ingang van het nieuw stedelijk kerkhof te Berg. In eerste instantie was deze toegang naar het kerkhof bedoeld als zij-ingang, maar fungeert die nu als hoofdingang. De volledige weg tot aan de Nellestraat had geen officële benaming. Bij een eventuele calamiteit (ongeluk, medische reden, …) moest steeds de Gousbeemdstraat opgegeven worden. Daarom dat beslist werd deze weg een naam toe te kennen. Op voorstel van de vzw Feestcomité Berg werd een verwijzing gedaan naar de personen Jan en Nicolaas Vrancken. Jan en Nicolaas, geboren te Berg in de jaren 1880, waren schoolmeester te Berg en directeur van de lagere school van het college te Tongeren. Ze hielden onder andere een dagboek bij vanaf de start van de Eerste Wereldoorlog en zijn als dorpsfiguren nog steeds bekend. Een wandelpad dat naar hen werd vernoemd, passeerde langs deze weg. Door de ruilverkaveling kon de wandeling echter niet meer gevolgd worden en werd een gedeelte ervan opgenomen in de recent voorgestelde Verborgen Moois Wandeling. Op voorstel van de cultuurraad werd de naam “Jan en Nicolaas Vranckendreef” aangenomen voor deze weg.

Tenslotte was er nog het project Heuveldal aan Heurkensberg waar sociale woningen, instapwoningen, zorgwoningen, etc. worden gebouwd (achter zaal Ambassador). Er worden vijf nieuwe straten aangelegd. Voor de hoofdas werd voorgesteld “Heuveldal”. Dit verwijst enerzijds naar de naam van het woonproject en anderzijds naar de fysische gesteldheid van het landschap. Voor de grote zij-assen werd voorgesteld : “Op het Heysterveld” en “Hemelrijck”. Het eerste toponiem verwijst rechtstreeks naar de plaatselijke veldnaam (veld omringd door heesters). Het tweede toponiem verwijst naar een plaats die ligt naast “de dodeman” en hier in relatie toe staat (waarschijnlijk moord van iemand).
Voor de kleine zij-assen werd voorgesteld “Eggelmeerbos” en “Hersegatstraat”. Het eerste toponiem verwijst naar het verderop gelegen bos, vroeger gelegen aan een moeras (meer). Eggel is het oude woord voor een bloedzuiger (deze waren vroeger te vinden in onze moerassen). Het toponiem Hersegat verwijst naar het winnen van grond voor brikken en pannen door de Romeinen. Het woord Hers verwijst naar paard. Rond Tongeren waren verschillende paardskerkhoven, vaak aan de grens van de (oude) gemeente. Vermoedelijk verwijst deze naam daar naar.

Zo blijkt dat altijd getracht wordt om de lokale (historische) context te betrekken bij straatnaamgeving. De boeiende geschiedenis van Tongeren wordt zo letterlijk tot aan de huisdeur gebracht.

woensdag 28 januari 2015

De collectie Charles Thys (3) : stukken van het stadsbestuur

Een derde groot onderdeel van de verzameling die Charles Thys aanlegde, zijn stukken over “de gemeente”, over en door het Tongerse stadsbestuur.

Het merendeel van die stukken verwierf hij van zijn vriend, collega-advocaat en leeftijdsgenoot Joseph Slegers die in de tweede helft van de negentiende eeuw politiek actief was. Die was jarenlang gemeenteraadslid in welke functie hij de stukken bemachtigde.

De meer dan zeventig inventarisnummers betreffen voornamelijk rekeningen, begrotingen en uitnodigingen voor de gemeenteraad uit de periode 1875-1890 en overzichten van inkomsten en uitgaven uit de jaren 1840.

Op de uitnodigingen na bevinden deze nummers zich al in het bestaande archief van de stad.

Een vijftal bijzondere reglementen van de stad kenden we voordien nog niet.

 

De oudste betreffen twee reglementen over de gemeentelijke belastingen. Ze dateren beide uit de Hollandse Tijd.

Het reglement van 1817 bepaalt alle goederen waar belastingen op betaald moeten worden en vooral interessant, op welke plek de belastingen geïnd werden. Dat gebeurde toen aan de stadspoorten en aan “barrieren” die op de steenwegen stonden. Het reglement gaat ook uitgebreid in op de drankproductie en –consumptie.

Dit Franstalige reglement werd tien jaar later, in 1827, aangepast en uitgebreid en ditmaal in het Nederlands uitgegeven.

 

Ons ook onbekend was het boekje opgesteld door de “regering van Tongeren” en getiteld “Boekje afgeleverd aan de dienstboden van beide geslachten” (1826). Gedrukt bij Jan Bernard Smits te Sint-Truiden. Het boekje bevat tien artikels over het ambt van dienstbode met achteraan de mogelijkheid om een inschrijvingslijst van dienstboden bij te houden.

Al sinds enkele decennia is dat beroep niet meer bekend, maar tot voor de Tweede Wereldoorlog was het heel gewoon dat rijkere gezinnen of zelfstandigen één of meer dienstboden, knechten, meiden in dienst hadden. Deze hadden huishoudelijke taken zoals eten maken, kinderopvang, tuinieren, … maar werden ook ingeschakeld als hulp in een winkel of werkhuis.

Heel vaak ging het om jongeren die enkele jaren een stiel kwamen leren of meisjes die “opvoeding kregen in de stad”.

Het komen, “blijven plakken”, en gaan van zovele dienstboden is bijgevolg deel van de geschiedenis van de stad. Daarmee dat dit boekje zo bijzonder is.

Jammer genoeg werd de inschrijvingslijst niet bijgehouden en is het bijhorende register niet bewaard gebleven. Het reglement gold nog in de jaren 1840 want toen vond de enige vermelding plaats in het boekje, namelijk van Marie Martens uit Grote-Spouwen die op 15 augustus 1848 werd ingeschreven als dienstmeid bij “ontvanger” L’Ainé in de Koolkool te Tongeren.

 

Ook bijzonder is het “reglement aangaande de publieke straten, plaatsen en gebouwen”. Uitgegeven in beide landstalen in 1837 en gedrukt door Frans Titeux te Tongeren. In 64 artikels komt het hele gebruik van de openbare ruimte aan bod, gaande van het gebruik van paarden, huisvuil op de straat tot de grootte van winkelruiten en uithangborden.

Wat ook speciaal is aan het reglement is de drukker. Frans Victor Titeux (°1819 te Maaseik) stamde uit een drukkersfamilie. Zijn vader, stadsdrukker van Maaseik, baatte in de Wurfeldermolen een papiermolen uit en was zeer bekend als drukker. Deze molen zou tot 1863 in werking blijven. Frans Victor verhuisde op jonge leeftijd naar Tongeren. Zijn vader had hem deze raad gegeven omdat in onze stad het nieuwe gerechtshof gevestigd werd (afsplitsing van Maastricht) dat bevoegd was voor het arrondissement Tongeren-Maaseik.

Zijn verblijf duurde echter niet lang. In de jaren 1840 verhuisde hij naar Hasselt waar hij op de Grote Markt een drukkerij ging uitbaten. Hij werkte onder andere voor de provincie en drukte De Hasselaar.

Tongeren verloor zo weeral een jonge drukker nadat de eerst gekende stadsdrukker Jan Billen (°1810 te Alken), die zich in 1829 te Tongeren had gevestigd, in 1834 naar Hasselt was verhuisd.

 

Laatste stuk dat we vermelden, is één van de weinige negentiende-eeuwse gemeentelijke aanplakaffiches die ons resten. De affiche is gedateerd 1843 en haalt enkele artikels aan uit het politiereglement over het “sluiten van de herbergen”.

donderdag 22 januari 2015

In memoriam stadsarcheoloog Hadewych Van Rechem (1971-2015)

Op 17 januari overleed onze collega stadsarcheoloog Hadewych Van Rechem.

Hadewych werd in 1971 geboren te Aalst als oudste van drie kinderen. Na haar studies archeologie en germanistiek aan de KULeuven kwam ze in het voorjaar van 1999 in Tongeren terecht. Ze werd in eerste instantie aangeworven als stadsarcheoloog waar later ook monumentenzorg aan werd toegevoegd.
De eerste jaren van haar carrière te Tongeren was ze actief betrokken bij opgravingen zoals in het Agnetenklooster. Door die opgravingen geraakte ze gepassioneerd door fysische antropologie, een studie die ze later zou gaan bijstuderen. Ook in latere jaren leidde ze nog opgravingen zoals aan het Pliniusdomein.
Ze was echter voornamelijk betrokken bij de vele restauratiedossiers van de stad en coördineerde de restauraties van de Moerenpoort, het Munthuis, de Infirmerie, … Als contactpersoon voor restauraties van particuliere panden en kerken was ze ook een correcte, maar graag geziene partner.
Haar kritische zin en punctualiteit zagen we ook terug in de verschillende publicaties die ze schreef. Steeds met een minutieus onderzoek en vlotte pen behandelde ze niet enkel archeologische onderwerpen, maar had ze het ook over de vele monumenten in de stad.

Met het overlijden van Hadewych is een boeiende bron over het oudste verleden van de stad verdwenen.
We wensen haar familie veel sterkte in deze moeilijke tijd.

woensdag 21 januari 2015

Gift tijdschrift Vlaamse Stam

Vorige week ontvingen we van de heer Trouwers de jaargangen 2002-2010 van het tijdschrift Vlaamse Stam. Hierdoor kunnen we enkele jaren aanvullen zodat we de reeks volledig hebben vanaf het ontstaan.
Het tijdschrift werd opgericht in 1964, wordt vier maal per jaar verspreid, en is uitgegeven door Familiekunde Vlaanderen. Het bevat voornamelijk artikels over genealogie en heraldiek.
In totaal bewaren we in het stadsarchief 201 volledige of gedeeltelijke reeksen van tijdschriften (die we nog steeds aanvullen). Deze gaan allemaal over (lokale) geschiedenis, archeologie, heraldiek, genealogie, naamkunde, toponymie… De oudste dateren uit het midden van de negentiende eeuw.
Hieronder een alfabetisch overzicht van alle tijdschriften die raadpleegbaar zijn in de leeszaal :
Actua!
163
AKVS schriften
189
Alden Biezen vroeger en nu
102
Almanach de la province de Limbourg
48
Alvermenneke
84
Analecte pour servir à l'Histoire Ecclésiastique de la Belgique
22
Ancien Pays de Looz (l')
32
Annales du Cercle Hutois des Sciences et Beaux Arts
15
Annuaire de l'Académie Royale
73
Annuaire d'Histoire Liégeoise
10
Archaelogicum Belgii Speculum
49
Archives et Bibliothéques de Belgique
30
Archivum Heraldium
183
Bakeman (De)
122
Behoud en Beheer - berichten
157
Bijdragen voor de Geschiedenis der Nederlanden
167
Bilisium
123
Bink (De)
150
Binnenkrant
172
Boek en Bibliotheek
104
Bouwkundig erfgoed in Vlaanderen
60
Bulletin & Annales de la Société Royale d'Entomologie de Belgique
69
Bulletin de la Classe des Beaux Arts
54
Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques
53
Bulletin de la Classe des Sciences
75
Bulletin de la Commission Royale d'Histoire
18
Bulletin de la Commission Royale pour la pub. Anc. Lois et ord. Bel.
24
Bulletin de la Section Littéraire de la Société des Mélophiles de Hasselt
2
Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du Diocèse de Liège
8
Bulletin de la Société des Bibliophiles Liégeois
58
Bulletin de la Société Royale Le Vieux Liège
11
Bulletin de la Société Scientifique et Littéraire du Limbourg
1
Bulletin de la Société Vervietoise d'Archeologie et d'Histoire
16
Bulletin de l'Association des Archivistes et Bibliothécaires Belges
138
Bulletin de l'Institut Archéologique Liégeois
6
Bulletin des Commissions Royales d'Art et d'Archéologie
21
Bulletin officiël de la Société Archéo Historique Visé et de sa Région
26
Bulletin van de Koninklijke Commissie van Monumenten en Landschappen
27
Bulletin van de Musea van België
39
Bulletins de l'Académie Royale Sciences, Lettres et Beaux Arts Bel.
53
Centr. Labo onderzoek van voorw. van kunst & weternschap - Info
133
Centr. Labo onderzoek van voorw. van kunst & weternschap - Jaarboek
136
Centr. Labo onderzoek van voorw. van kunst & weternschap - Symp.
135
Centr. Labo onderzoek van voorw. van kunst & weternschap - Themaboek
134
Centrum voor Militaire Geschiedenis. Inventarissen
62
Chronique Archéologique du Pays de Liège
7
Chronique de la Société Royale le Vieux Liège
52
Concordiakoerier
88
Congrès de la Féd. Archéol. Dt histoire de Belgique "Tongres 1923"
129
Cultureel Blad (Willemsfonds
96
Cultureel Erfgoed - Infobrochure
158
Cultuurkrant Tongeren (éénmalige uitgave)
141
Daghet in den Oosten. ('t) Limb. Ts Taal en andere Wetensw
64
Dao raostj gèt (Heemkundige Kring Kinrooi)
82
De Burgelijke oorlogsinvalide
174
De Mallenaar
197
De Nederlandse Leeuw
180
Difoto-nieuws
152
Dorpkrantje van Henis (Het)
105
Eigen scoon en de Brabander
25
Enquëtes du Musée de la Vie Wallonne
29
Erewachter (De)
143
Erfwoord
171
Faro - tijdschrift over cultureel erfgoed
185
Filum Kant in Vlaanderen
173
Forum - contact
187
G.O.S.S.U. lezingen
45
G.O.S.S.U. tijdingen
145
G.O.S.S.U.-tijdingen
145
gemeente (De)
118
Gemeenteberichten Hoeselt
90
Gemeentekrediet van België
19
Genealogie & computer
117
Genealogie zonder grenzen
169
Gens Nostea - Ons geslacht
179
gëzèt (De)
153
Gildeblad
87
Gogri
155
Gom, economie in Limburg
41
Gouden Sleutel (De)
85
Grepen uit het dorpsverleden van Hoepertingen
83
Gulden Passer (De)
67
Handelingen
190
Heem
194
Heemkunde Limburg
162
Heemkunde Vlaanderen (Bladwijzer)
184
Heemkundige kring Groot St. Truiden
148
Heemspiegel
147
Heers mijn gemeente (infoblad)
119
Heidebloemke
23
Heraldicum Disputationes
168
Herik (De)
110
Hoeseltse Dorpsverleden (Het)
51
In Pago Hesbanio
160
Infoblad Genk nu
108
Infoblad Meeuwen-Gruitrode
124
Infoblad Nationale Strijdersbond
89
Infoblad Riemst
107
Informatieblad Dilsen Stokkem
114
Informatieblad Herk-de-Stad
121
Informatieblad Lommel
127
Informatieblad Tongeren
72
Informatiebrochure school Henis, Riksingen en Vreren
110
Jaarboek 1968 Limburgse Economische Raad
42
Jaarboek Nationale Commissie voor Folklore
33
Jaarboek Sociaal historisch centrum voor Limburg
36
Journal des Tribunaux
137
Journal Historique et Littéraire
68
Kadoc (nieuwsbrief)
154
Kiwanis Tongeren
93
Kluwen
109
Koninklijke Vlaamse Academie van België
149
Kunst & Oudheden in Limburg
55
Le Parchemin
182
Leefmilieu Tongeren
65
Leodium
9
Leuvense bijdragen
195
Liller Heem (Het)
79
Limburg Fed. Geschied- en Oudheidkundige Kringen van Limburg
      5+116
Limburg in het nieuws
78
Limburg. Maand na maand
57
Limburg-Oude Land van Loon (samensmelting nr. 4 en 5)
116
Limburgs Erfgoed
140
Limburgs Schutterstijdschrift
164
Limburgsch Jaarboek. Wetensch. en Letterk. Bijdr.
31
Limburgsche bijdragen. Leesgezelschap Hasselt.
28
Limburgse Leeuw, orgaan tot bev. Studie Gen. en Her. In Limburg (De)
37
Link. (The) Soroptimist
100
L'Intermediaire  - De Middelaar
178
Liso-info
128
Lokaal
198
Lokale Burgerkrant (De)
144
Lomelle op die campina (Te)
76
Maaseikenaar (De)
130
Maasgouw (De)
13
medaille in België (De)
48
Meded. Van de ver.naamk. Leuven en comm. naamk. Amsterdam
17
Mededelingen van het Centrum voor Studie van de Boerenkrijg
47
Messager des Sciences Hist. des Arts et de la Biblio. Belgique
63
Meta
177
Miscellanea Archivistica
50
Monumenten en Landschappen
61
Mores
146
Museum peil
161
Naamkunde
43
Nieuwe Hasselaar (De)
94
nieuwe Limburger (De)
125
Nieuws uit Limburg
44
Ons dorp Rosmeer
170
Ons Heem
34
Oosterzon - Info Zutendaal
126
Open deur
131
Oude Land van Loon (Het)
      4+116
Pays de Saint Remackle (Le)
70
Politie Tongeren, korpsblad
74
Public. de la Soc. Historique et Archéologique dans le Limbourg
14
Radar - Crc Glons
120
Recueil de L'Office généalogique et héraldique
181
Repensbondje ('t)
86
Revue - Lions Club Tongeren (De)
95
Revue Belge d'Archéologie et de'Histoire de l'Art
20
Revue des Bibliothéques et Archives de Belgique
30
Rode Leeuw (De)
56
Rollarius
156
Soma Berichtenblad
175
Soroptimist
99
Soroptimist Club Tongeren
101
Soroptimist International of Europe : Directory annuaire
115
Soroptimist International van Begië : ledenlijst
111
Sportshot
139
Stadskrant  
196
Stadskrant - De Poort. Peer
106
Stadsvernieuwingsberichten
60
Standen en landen
35
Stichting Vlaamse Erfgoed
142
Stoppels. Zutendaals
80
Taal & Tongval
193
Tesi Samanunga
151
Thilesma 1062. Dilsen
91
Tijdingen
159
Tijd-schrift
186
Tijdspiegel (De)
12
Tongeren informeert
112
Tongeren Leeft
176
Tongerse klepper (De)
65
Toponymie & Dialectologie
192
VCM Contact : Vlaamse Contactcommissie Monumentenzorg
113
Veldeke
191
Verzamelde opstellen
3
Vlaamse Filogencongres + handelingen
188
Vlaamse Gids (De)
103
Vlaamse Stam
38
Vochte. Vucht
81
Volkskunde
71
Vosco-dag+Boogschutter (2x 1 exemplaar)
166
Vrijheidsstrijdertje (Het). Kon. Harm. Strijd voor Vrijheid
132
Wetenschappelijke Tijdingen
77
WF-Agend. Willemfonds
97
WF-Kaderblad
98
Woonstede door de eeuw heen (De)
40
Zuid
165