De molen van Mulken

Bij de opzoekingen over het Biesenhuis in de Maastrichterstraat, kwamen we toevallig in het goederenregister van Alden Biesen (gedateerd 1280-1344) volgende verwijzing tegen (uitgave Buntinx en Gysseling, p.86) : ‘Item Willem van Niseim, XXII vaet roghen Tungers, van V ruden ende 1 halve bamt die lighen bi de molen te Mulkene, …’. Een zekere Willem van Niseim moest 22 vaten rogge (Tongerse maat) aan Alden Biesen, welke last stond op 5 ½ roede weide bij de molen te Mulken.

Zo een molen is ons helemaal niet bekend. Carine Grootaers, die recent nog over Mulken gepubliceerd heeft, verwees ons door naar een artikel van Henry Baillien getiteld ‘Het leengoed Mulken’. Ook hij ontdekte een molen in Mulken ’10 verges de pré ou environ, gisantes dallas le moullin de Mulken’ (RALuik, Cour féodale nr. 40, 1345-1354, f.273v°). Ook gids Stéphane Nijssen vermoedde al een aanwezigheid van een watermolen in Mulken.

Henry Baillien vermeldde eveneens dat Charles Thys al in 1883 vermoedde dat de naam Mulken zou kunnen verwijzen naar een kleine molen. Etymologisch voerde hij dit terug naar het hoog-Duitse ‘müle en mühle’ of het Saksische ‘malan’.

Dat er in Mulken een molen stond, is fysiek ook mogelijk, gezien de aanwezigheid van de Fonteinbeek en verschillende waterbronnen. Een onderslagmolen zou op een relatief klein debiet kunnen gedraaid hebben, mits de aanwezigheid van een sluis(je).

In ieder dorp werd trouwens graan gemalen en de vraag is voor al de Tongerse dorpen waar dat gebeurde. De inwoners van Berg en Ketsingen gingen naar de Blaarmolen, je had de Harenmolen in Piringen, de Ruttermolen, de molens in Lauw, de molen van Overrepen, die van Nerem, Diets-Heur, Mal, Sluizen, Vreren, etc. En inderdaad zou het wel heel ver zijn om de inwoners van Mulken graan te laten malen in één van de Jekermolens. Daarbij moet ook nog gezegd worden dat het bestaan van de molen teruggaat tot een tijd waarin nog geen sprake was van de stadsvrijheid Tongeren en Mulken een afzonderlijk leen was (malen in Overrepen was bijgevolg niet mogelijk).

Op basis van de lasten op de genoemde weidepercelen, kunnen we de molen situeren beneden aan de Locht, in de directe omgeving van de torenburcht van Mulken. Vermoedelijk verdween de molen in de vijftiende of zestiende eeuw.

 

Het eerste Biesenhuis in de Maastrichterstraat

In een blogartikel van 27 januari 2016 maakten we melding van een huis van Alden Biesen dat voorheen niet gekend was. http://archief3700.blogspot.be/2016/01/de-kapel-van-sint-judocus-en-een-huis.html  We situeerden het toen tussen de Vermeulenstraat en de Schuttersgang of tussen de Kielenstraat en de Kloosterstraat. Recent konden we het echter exact localiseren.

Tot nu toe kenden we twee refugiehuizen van Alden Biesen, landcommanderij van de Duitse Orde. Het oudste lag in de Hemelingenstraat (nu restaurant Magis en voordien het Biessenhuys). In 1399 werden de ‘heren van Alden Biesen’ reeds vermeld als eigenaar. We weten echter ook dat een dertigtal jaren daarvoor (1360) Jonas van Wouteringen de eigenaar was. Doorheen de tijd werd dit huis regelmatig in erfpacht gegeven waarna het uiteindelijk in 1661 door landcommandeur von Bocholtz werd verkocht aan Thomas Godfried van Spauwen. Via zijn familie kwam het in handen van de familie de Tiecken en later de families Loverix, Malcors, Vroonen en Rubens. De geschiedenis van dit pand werd uitvoerig beschreven door Mathieu Rutten (Tongerse Annalen, 1994).

 

Een jaar voor de verkoop van het huis in de Hemelingenstraat had landcommandeur Godfried von Bocholtz een nieuw pand gekocht in de Moerenstraat van Arnold de Brouckmans, heer van Werm. De heren van Alden Biesen bleven eigenaar van het huis tot 1796, hoewel het ondertussen ook verhuurd werd (o.a. aan kanunnik Jan Antoon d’Omalius in 1772). Het huis werd als domeingoed door de Franse overheid verkocht aan notaris Dujardin uit Luik. In de eerste helft van de negentiende eeuw wordt Jan Baptist Ledouble, ontvanger der domeinen, vermeld als eigenaar. Het huis wordt dan onder andere verhuurd aan de familie de Villers de Pité uit Tongeren. In de jaren 1860-1920 is het huis eigendom van de familie Lysens, waaronder notaris Victor Lysens. Later wordt het huis eigendom van dokter Frits Ghinéau die het in 1949 verkoopt aan de Belgische Staat. Nu is het een dienstgebouw van het Atheneum.

De geschiedenis van dit pand werd beschreven door Frits Berckmans (Tongerse Annalen, 2004) en recent nog door Jean-Jacques van Ormelingen.

 

Keren we even terug naar 1360. Jonas van Wouteringen is eigenaar van het latere Biesenhuis in de Hemelingenstraat. Maar op datzelfde moment worden de heren van Alden Biesen vermeld als eigenaar van een pand in de Maastrichterstraat. Aan de hand van de grondlasten en de aangrenzende panden hebben we het kunnen identificeren op de locatie van de huidige panden Maastrichterstraat 25-31 (zie kaartje). Hoe lang Alden Biesen eigenaar was van dit huis is niet duidelijk. De landcommanderij werd gesticht in 1220 en de bouw van de middeleeuwse stadsmuren begint voor 1241. Dus voor 1360 en na 1241 moet dit huis van Alden Biesen geweest zijn. Na 1360 wordt het vermeld als zijnde in eigendom van Juliana van Sluizen, moeder van kanunnik Jan van Sluizen en weduwe van Jan Draken, kasteelheer van Sluizen. Eind veertiende eeuw, begin vijftiende eeuw staat dit goed gekend als ‘het Goed van der Meers’.

 

 

Erfgoeddag 23.04.2017 - zorg

Beste,

 

Graag stellen we u het programma voor van aanstaande erfgoeddag. Het thema dit jaar is 'zorg'. Het stadsarchief (ism bibliotheek De Velinx) focust op omgaan met dementie.

 

Programma :

 

10.30u. Bibliotheek: Lezing Kasper Bormans - Auteur van het boek 'Wat Alz?' en bedenker van 'Het Spel van de Verbeelding'.
Wie wil kan voorafgaand aan de lezing genieten van een ontbijt in de RETRO VELINX aan 7 €.
Gelieve voor zowel lezing als ontbijt in te schrijven op 012/80.00.60 of aan de balie van de bibliotheek.

 

14.30u. WZC Aurora: Voorstelling boek 'Onvergetelijk' - Het stadsarchief stelde een dementievriendelijk inspiratieboek samen dat gratis te verkrijgen is voor mantelzorgers en rusthuizen.
Deze publicatie focust op het leven in Tongeren rond de jaren 1950. Aan de hand van oude foto's en liedjes komen tal van herinneringen naar boven.


15u. WZC Aurora: Optreden L&M Band met muziek uit 'de tijd van toen' - Het muzikale geheugen is het geheugen dat het langste standhoudt. Muziek kan mensen met dementie helemaal laten herleven. Maar zeg nu zelf: wie vindt het nu niet leuk om mee te zingen met de klassiekers van toen?


16u. WZC Aurora: Lezing Ine Leenen - Ine Leenen van het Limburgs Expertisecentrum Dementie 'Contact' bespreekt het gevoelige onderwerp van de communicatie en het omgaan met mensen met dementie.

 

Een Romeins kruispunt aan de Sacramentstraat

Aan de Sacramentstraat wordt in opdracht van GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap al geruime tijd gebouwd aan een nieuwe kleuter- en lagere school. Omdat de nieuwbouw binnen de Romeinse stad ligt, in een zone waar in het verleden al resten van Romeinse wegen en huizen aan het licht kwamen, worden de bouwwerken al van bij het begin archeologisch begeleid door Aron bvba.

Eén van de opmerkelijke resultaten van dit onderzoek is dat tijdens het onderzoek van de nieuwe binnenplaats een kruispunt van Romeinse straten aan de oppervlakte is gekomen. De afgelopen jaren zijn wel vaker stukken van Romeinse straten opgegraven, waarvan één van de mooiste en best bewaarde op de plek van het huidige Aniciuscomplex aan de overkant van de Sacramentstraat. Kruispunten daarentegen komen niet zo vaak tevoorschijn.

Wanneer tijdens het onderzoek dan ook nog een luchtopname met een drone wordt gemaakt (bron: ARON/HcCreate), dan krijg je dit mooie beeld van twee kruisende Romeinse kiezelwegen in de cirkelvormige nieuwbouw van de school. Het wegdek is na meer dan anderhalf millennium natuurlijk niet ongeschonden, maar hetzelfde geldt ook voor onze huidige wegen, maar dan na enkele jaren. Beide wegen zijn geregistreerd en verdwijnen nu onder de afdekking van de binnenplaats. Binnenkort kunnen de kinderen hier dus zonder problemen spelen op een wegenkruispunt.

 

Fotoarchief Christiaens - een update

Vanaf begin maart zijn we gestart met het digitaliseren van het fotoarchief van de familie Christiaens (vader en zoon). Sindsdien zijn er net geen 1.000 fotonegatieven omgezet naar een digitaal bestand. Het betreft allemaal foto’s uit de beginperiode van Paul Christiaens (eind jaren 1940 en jaren 1950). Voor het merendeel zijn het studiofoto’s (communie, huwelijk, pasfoto’s, etc.) maar hier en daar duiken ook enkele andere foto’s op.

Als bijlage een foto die Paul Christiaens nam van zijn fotostudio die zich toen bevond in de Tieckenstraat.