Er zijn niet zoveel oude foto’s van Tongeren kermis. Een vraag van het National Fairground Archive (Universiteit Sheffield, GB) om een foto te identificeren, leverde dan ook een bijzondere afbeelding op.
Het was meteen duidelijk dat het ging om een foto genomen van de kallepé op het Stadhuisplein, gedateerd 1938.
De foto werd genomen door een zekere Jack Leeson die samen met twee vrienden duizenden foto’s van kermissen in Europa verzamelde. Zijn archief werd na zijn dood aan de universiteit van Sheffield geschonken.
Of de foto de echte Tongerse vuurkallepé toont, kan een kennersoog misschien uitmaken. Want de tijd van de stoomaangedreven carousels was toen bijna voorbij. Vooral de negentiende-eeuwse zijn in de Tongerse folklore bekend geraakt : Peekstad, Poepjé en Bosman. Allemaal namen van kallepés.
Over de Tongerse kermis hebben we vooral informatie vanaf de negentiende eeuw doordat de programma’s in de krant werden afgedrukt. Duizenden mensen uit de omgeving kwamen af voor de speciale attracties.
En dat sinds 1497 ieder jaar op de tweede zondag van september, namelijk de zondag na het feest van OLV-Geboorte. Niet toevallig ook de patroonheilige van de OLV-basiliek ter wiens ere de kermis werd georganiseerd. Tot dat jaar werd Tongeren kermis gevierd op 9 mei dat verwees naar de negende-eeuwse wijding van de OLV-kerk. Maar die laatste dag viel geregeld samen met Pinksteren of OLV-Hemelvaart. Hieruit blijkt trouwens de relatie tussen de kermis en kerkelijke feestdagen.
Bovendien werd ook beslist dat de jaarlijkse grote markt ook naar die tweede zondag van september zou verhuizen. Het eerste “plannetje” voor standhouders dateert uit 1528 : alle smeden en smeedwerk op de hoek van de Maastrichterstraat met de Hemelingenstraat, lakenmakers en al wat ze verkopen op de markt, de schoenmakers en leerverkopers aan het (huidige) stadhuis, de linnenmakers met de vlas- en hennepverkopers op de Vlasmarkt, de paardenmarkt in de Moerenstraat, aardewerk en potten op de Piepelpoel, de zuivel- en kippenmarkt op de Plein en de Bakkers aan de OLV-straat.
Dat is meteen de voorloper van de vele straat- en wijkkermissen die echter vanaf de jaren 1960 stilletjes ophielden te bestaan.
Nog een laatste iets over de kallepé. De eerste vermelding van een draaimolen in Tongeren dateert uit het midden van de achttiende eeuw. Toen werd aan een paal een soort tol van touwen bevestigd. Men kon die touwen grijpen, snel lopen en door de lucht zweven.