Het Apostelenretabel van Tongeren

Misschien een tip om in de kerstvakantie naartoe te gaan ; de tentoonstelling “Livina van Eyck, een verborgen leven. Devote Agneten in de 15^de eeuw”.

De tentoonstelling, die plaats vindt in de Minderbroederskerk in Maaseik, vertelt het leven van Livina, dochter van schilder Jan van Eyck. Maar er wordt vooral ingegaan op de beginperiode van de stichting van het Agnetenklooster in Maaseik, dat een afsplitsing was van het begijnhof, en het dagelijkse leven in dat klooster.

De tentoonstelling toont topstukken uit de vijftiende-eeuwse Maaslandse beeldhouwkunst. Er zijn veel stukken die afkomstig zijn uit Limburg, maar zelden of nooit in onze provincie worden getoond.

Ook het Tongerse stadsarchief ontleende twee stukken : het beeld van de Heilige Agnes, gedateerd circa 1435-1440 en van de hand van de zogenaamde “meester van de Eyckiaanse vrouwenfiguren” en een piëta daterend van circa 1400 die heeft toebehoord aan het Tongerse Agnetenklooster.

Meest bijzonder op de tentoonstelling is echter het Apostelenretabel uit Tongeren. Dit wordt bewaard in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel en kwam speciaal voor deze gelegenheid naar Maaseik, een unicum !  Van zo kortbij gaan we het retabel niet zo vlug meer kunnen zien.

Het retabel, afkomstig uit onze begijnhofkerk, is het oudst gekende retabel van de Lage Landen en is door de verfijndheid van de houtsnede en de opstelling heel bijzonder.

Het werd in 1888 gekocht door de Belgische Staat van de Godshuizencommissie van Tongeren, die de begijnhofkerk beheerde. Dit samen met een zilveren monstrans, een reliekhoorn en een koorkapgesp. De heiligen die staan afgebeeld op het retabel zijn ook specifiek met Tongeren te linken : Onze-Lieve-Vrouw met de druiventros in de hand, Sint-Jan-de-Doper (Sint-Janskerk), Sint-Ursula, Sint-Catharina, …

In 1738 werden er nog relieken in het altaar zelf bewaard. Iets later verhuisden deze naar het reliekschrijn van het begijnhof. Dat bijzondere schrijn, in 2009 gerestaureerd in opdracht van de stad Tongeren, kan je nu bekijken in begijnhofmuseum Beghina in Tongeren. http://www.begijnhofmuseumtongeren.be/

De verdwenen relieken uit het retabel, waarvan zo vaak sprake is, zijn trouwens helemaal niet verdwenen. Bij de restauratie van het reliekschrijn in 2009 bleken er sporen van een recente opening te zijn (jaren 1970). Het schrijn werd opnieuw geopend zodat het ook vanbinnen kon behandeld worden en dat leverde een wel heel bijzondere verrassing op. Het was letterlijk tot de nok toe gevuld met relieken, voor een deel afkomstig uit het Apostelenretabel. Terzijde leverde het openen ook enige commotie op want een schrijn dat relieken bevat, mag niet zonder toestemming van de bisschop geopend worden.

Deze relieken, sommige in heel mooie middeleeuwse reliekbeursjes, worden momenteel bewaard in het depot van het stadsarchief.

In de jaren 1960 werd het grondig gerestaureerd en is het één van de topstukken in de collectie Maaslandse kunst van de KMKG te Brussel…

Behalve deze bijzondere objecten word je op de tentoonstelling ook ondergedompeld in het dagelijkse, “devote” leven van kloosterlingen in de vijftiende eeuw. Ook in die periode bloeide ons eigen Agnetenklooster en de geschiedenis ervan is te vergelijken met het klooster in Maaseik.

Dus zeker de moeite waard om een kijkje te gaan nemen !

Meer informatie over het retabel kan je vinden op http://nl.wikipedia.org/wiki/Apostelenretabel_van_Tongeren of http://balat.kikirpa.be/photo.php?path=B030588&objnr=20037759&nr=1

De tentoonstelling in Maaseik is nog te bezoeken tot 22 februari. Meer informatie over de tentoonstelling, openingsuren, prijzen, … vind je op http://www.museamaaseik.be/nl/livina-van-eyck-praktische-info.php