Een Tongerse speelkaart uit de zeventiende eeuw gevonden

Een bijzondere vondst werd ons meegedeeld door Lex Rijnen die al geruime tijd onderzoek doet naar speelkaarten.

In een Luiks notarieel archief uit 1710 trof hij als schutblad het ontwerp van speelkaarten aan. Bijzonder was dat één kaart een persoonsnaam krijgt, zijnde Libert Walteri uit Tongeren. Alle andere kaarten hebben traditionele, historische namen. Hij wordt geplaatst als klaveren boer boven het opschrift : die speelt en wint, is wel gesint. Na een moeizaam onderzoek in het stadsarchief hebben we Libert Walteri kunnen terugvinden. De familienaam is ook Walteri alias Wouters en komt vaak voor in Tongeren op het einde van de zeventiende en het begin van de achttiende eeuw. Libertus Wouters alias Walteri is waarschijnlijk geboren rond 1630. Hij en zijn vrouw Joanna Jannen hadden zeker één zoon Peter Joannes Wouters die geboren werd in 1664 in Tongeren. Behalve dat Libertus Wouters betrokken was bij rederijkersgilde De Witte Lelie hebben we verder niks over hem terug gevonden. Uit de registers blijkt dat hij noch zijn vrouw waarschijnlijk niet geboren zijn in Tongeren en vermoedelijk voor 1670 de stad terug verliet. Verder onderzoek levert misschien meer informatie over hem op. Lex Rijnen vertelt ons meer over de context van het kaartspel : “De zoektocht naar een Zuid-Nederlandse kaartenmaker begint bij de Amsterdamse speelkaartenmaker Jonas Fouquet, waarschijnlijk een Franse Hugenoot, die in de Hollandse Gouden Eeuwen goede zaken deed. Hij had een boek-, papier- en speelkaartenhandel en speelkaartendrukkerij. Ook internationaal waren zijn kaarten bekend en werden, regelmatig, nagemaakt. Rond 1700 waren er noch nauwelijks fabrikanten van speelkaarten in de Zuidelijke Nederlanden. Veel kaartenmakers waren al einde zestiende eeuw naar het buitenland uitgeweken, onder andere naar Amsterdam. Dat Fouquet last had van imitatoren lezen we in de Gazette (d’Amsterdam ?) van 26 juni 1705.  Jonas Fouqet marchand de papier courtier a Amsterdam, avertit le public que l’on contrefait a Liege ses cartes a la Basette et autre sortes de France, qui se fabriquent chez lui, en y mettant son nom et ses marques de sorte que ceux qui en coudront avoir du veritables, doivent s’adresser chez ledit Jonas Fouquet, ou a Mastricht chez Daniel Didelot, marchant. De Basette-kaarten zijn niet bekend, wel bestond er een kaartspel onder deze naam. Dat Luik wordt genoemd, kan op de hele streek betrekking hebben.
Van Libertus Walteri is nog een ander kaartspel bekend (1707) met op de schoppenboer zijn naam en op de klaverenboer de initialen IF. J. Fouquet? “Tongres” ontbreekt.
Of Fouquet succes heeft gehad met zijn klacht is niet bekend. Wel is bekend dat via de notaris conflicten over het gebruik van merktekens en kaarten door andere drukkers-kaartenmakers werden vastgelegd. De kaarten gemaakt door Walteri zijn van de gebruikelijke vorm. Alleen het spel met de spreuken is uniek.”
In het stadsarchief bewaren we twaalf speelkaarten uit het begin van de achttiende eeuw. Ook zijn er tal van reglementen terug te vinden, en dus ook overtredingen, op het spelen in herbergen.