Soldaat in dienst van Venetië

In de gichten van de Tongerse schepenbank (15^e eeuw – 1796) worden heel wat Tongenaren vermeld die dienst deden als soldaat. Ook zijn er tal van processtukken over het ronselen van soldaten, misdrijven door ingekwartierde troepen, opeisingen, deserteurs, enzovoort.

Het merendeel van onze soldaten was in dienst van Holland (vooral vanaf de jaren 1630), Spanje (16^e-18^e eeuw), Frankrijk (15^e-18^e eeuw) en de Duitse keizer (16^e-17^e eeuw). Er zijn ook enkele exoten die in dienst waren van Pruisen (18^e eeuw), de Oost-Indische Compagnie (17^e-18^e eeuw) en tal van Duitse vorstendommen.

Eind 17^e eeuw, begin 18^e eeuw waren ook heel wat stadsgenoten in dienst van de prins-bisschop van Luik die toen een eigen leger had.

En dan zijn er nog de bijzondere enkelingen : Theodoor de Menten die luitenant was in dienst van Hongarije (1742), Walter Loyens die in dienst was van Engeland (1681), Franco Menten (1671) in dienst van Lotharingen

Tenslotte vonden we ook twee soldaten in dienst van de doge van Venetië, toch wel heel ver weg…

Het gaat om Hendrik Smeyers uit Tongeren (° circa 1633) die in 1657 vaandrig (lager officier) was in de compagnie van kolonel Fabri in dienst van Venetië. Zijn broer Jan Smeyers was adjunt-secretaris van de Tongerse schepenbank en later schout van de stad.

De tweede was Mathias Driesmans (zoon van Willem) die eigenaar was van twee huisjes in de Bulkerstraat en eveneens soldaat was dienst van Venetië (1648). Hij werd geronseld in Den Bosch waar hij soldaat was in dienst van Holland. Zijn broer Jan was soldaat in dienst van Spanje en was een tijdlang gelegerd in Breda.

Veroordelingen tot de galleien waren ons al lang bekend, maar Tongenaren die in dienst gingen van de doge leek toch wel heel bijzonder. Of blijkbaar toch niet… ?

Venetië was op dat moment in een felle strijd verwikkeld om gebieden in de oostelijke Middellandse Zee. Pakweg het gebied vanaf Griekenland en Kreta naar Rhodos en de Dardanellen.

Op hetzelfde moment waren de diplomaten van de Republiek in geheel (katholiek) Europa in de weer om steun te verwerven voor hun gevechten tegen de Turken.

In die periode richtte Jan Adolf de Renesse (1588-1652) voor zijn zoon Joris Jaspar de Renesse (+ 1696) een compagnie op ten voordele van Venetië. Deze familie “van Renesse van Wulven” was de Nederlandse hoofdtak van de familie de Renesse die zich door hun huwelijk met Anna van Hamal in 1474 te ’s-Herenelderen zou vestigen.

Of de familiebanden ermee te maken hadden, weten we niet. Maar vader en zoon de Renesse stuurden hun ronselaars ook naar deze streek. Met positief gevolg. Vechten namens Venetië in de Levant moet aanlokkelijk hebben geklonken. Een deel van de specerijen kwam nog langs deze weg. Er waren de verhalen van de Grote Turk, van harems, goud, … Dit trok ook beroepsmilitairen zoals de gemelde Franse kolonel Fabri aan. Deze was hoofd van een honderdvijftig soldaten in het zogenaamde regiment Negroni waarmee hij twee veldtochten in Italië deed. Veel verder gaan onze beide Tongenaren ook niet geraakt zijn. Het initiatief van de familie de Renesse draaide op een fiasco uit. Venetië kwam zijn financiële beloften niet na, het rekruteren van soldaten ging niet van een leien dakje, het transport van de troepen was een volledige mislukking…

 

Hoe het verhaal afliep?  Mathias Driesmans verdween uit de bronnen. Hendrik Smeyers keerde terug naar Tongeren en woonde in de Hemelingenstraat. Kolonel Fabri zette zijn loopbaan verder in Frankrijk en huwde in 1679. Joris Jaspar de Renesse werd ridder in de Duitse Orde, huwde nadien in 1665 Maria de Cupere en overleed in 1696. De Republiek Venetië overleefde de strijd tegen de Turken, maar werd in 1797 afgeschaft. Hun gebieden aan de Dalmatische kusten zouden voor nog veel strijd zorgen.

 

De stamboom van de familie de Renesse van ’s-Herenelderen is onder andere te raadplegen via https://nl.wikipedia.org/wiki/Van_Renesse_van_Elderen maar in het stadsarchief zijn meer uitgebreide genealogieën te vinden.

De stamboom van de familie van Renesse van Wulven is te raadplegen via http://users.skynet.be/rennes/genealogie/vanRenesse-vanWulven.htm

Het tweedelige werk “Silhouettes d’ancêtres” door graaf de Renesse en handelend over bijzondere familieleden, is eveneens in het stadsarchief te raadplegen.

 

Foto-archief

Sinds deze week is het volledige beeldarchief van het stadsarchief gedigitaliseerd. In totaal gaat het om bijna 9.000 fysieke stukken bestaande uit prentkaarten en foto’s van Tongeren en de directe omgeving.

De totale collectie bestaat uit een 15.000-tal afbeeldingen (digitale exemplaren meegerekend).

 

Ongeveer de helft van de collectie is momenteel te raadplegen via www.beeldbanktongeren.be . Systematisch wordt deze beeld- en archiefbank aangevuld en dagelijks zijn er updates van beschrijvingen.

Met sijn gaffel

Op 18 februari 1636 meldde Hendrik Coeken uit Membruggen zich bij de Tongerse schepenbank. Enkele dagen voordien had men aan het perron omgeroepen wie degene was die Amor van der Heyden “een pak slaag had gegeven”.

Hendrik Coeken gaf zich aan als schuldige, maar legde uit hoe de vork precies in de steel zat.

Hendrik verklaarde dat hij met zijn vrouw Lees (Elisabeth) naar de markt van Tongeren was gegaan en nadien huiswaarts keerde naar Membruggen. Bijna aan de Trichterpoort gekomen, stonden ze te wachten om de stad te verlaten. Daar dook Amor van der Heyden op die vuile taal sprak tegen de vrouw van Hendrik en haar ook beledigde. Hij begon haar zelfs te betasten onder haar kleren en sloeg haar met een stok zodat ze bijna in de modder viel.

Dat was voor Hendrik de druppel en hij sloeg Amor met zijn gaffel (soort van vork).

Hierop sloegen Hendrik en zijn vrouw op de vlucht, niet wetende of Amor van der Heyden gewond was of niet…

 

In ieder geval leidde dit voorval niet tot een rechtszaak en Amor van der Heyden was slechts licht gewond geraakt. In het midden van de jaren 1640 werd hij zelfs burgemeester van de stad.

De stoempers

Het sportproject van het stadsarchief loopt nu bijna een maand. Ondertussen zijn enkele honderden foto’s verzameld over het Tongerse sportverleden.

Vooral de voetbalclubs Cercle en Patria zijn sterk vertegenwoordigd net zoals de Tongerse wielrenners. Ook van zaalsporten als volleybal en basketbal wordt de collectie uitgebreid.

 

Enkel het verzamelen van sportverleden in onze dorpen blijft een beetje achter. Ieder dorp had zijn voetbalteam, een schuttersclub en een duivenbond en hier en daar nog een andere vereniging.

Zo hebben we van “de stoempers” van voetbalploeg Vrijhern-Riksingen-Henis een hele mooie foto uit 1913. Dankzij Jean Ghysen uit Riksingen konden ook de spelers geïdentificeerd worden.

 

Het sportproject moet eind dit jaar resulteren in een fotoboek en een uitgebreid e-book en volgend jaar in de zomer is een grote tentoonstelling gepland.

 

Foto’s of verhalen en anekdotes uploaden kan nog steeds via www.geheugenvantongeren.be of www.gis3700.be/sport

Kijk daar ook zeker een keertje om het Sportgeheugen van Tongeren op kaart te ontdekken.

Op weg naar Rio

Per toeval ontdekten we deze week het paspoort van “Elisabeth Vanden Rydt”. Het paspoort is uitgegeven in Bordeaux op 24 juni 1865.

 

Maria Anna Elisabeth, zoals haar volledige naam luidt, werd geboren te Tongeren op 16 juni 1839 als dochter van Engelbert Vandenrydt en Maria Elisabeth Cabergh.

Haar moeder, jong weduwe geworden, baatte in de Jekerstraat een bakkerij uit.

Op jonge leeftijd verhuisde ze echter naar Nijvel. Of ze daar in een klooster trad of in het Brusselse is niet duidelijk.

 

Ze reisde via Estremadura (Lissabon ?) naar Rio. De tocht van meer dan 7.500 kilometer over de Atlantische oceaan duurde enkele weken, afhankelijk van de lengte van de tussenstop op de Kaapverdische Eilanden.

 

Haar verdere levensloop hebben we niet kunnen achterhalen. Vanaf de negentiende eeuw waren er tientallen zusterorden actief in Brazilië. Honderden Belgische kloosterlingen zijn sindsdien in het land gevestigd geweest.

 

Uit haar paspoort, waarvan het origineel zich in het departementaal archief van de Gironde in Frankrijk bevindt, leren we dat ze 1m60 groot was, blauwe ogen en een ovaal gezicht had.

De Berg der Barmhartigheid

De Berg der Barmhartigheid in Tongeren. Welk een mooie plek moet dat geweest zijn…

Maar de werkelijkheid was anders. De Berg der Barmhartigheid (Mont de Piété) was een openbaar (dus door de stad ingericht) pandjeshuis. Zo kon je tegen een lage rente zilverwerken, juwelen, … in pand geven.

De Montes ontstonden in Italië tijdens de vijftiende eeuw en waren een reactie van de steden tegen de geldwoekeraars. De eerste Berg der Barmhartigheid werd opgericht in 1462 in Perugia door twee franciscanen. Vanuit kerkelijke hoek was er echter tegenstand. De Bergen moesten uiteraard wel een beperkte interest vragen om zichzelf in stand te kunnen houden, maar dat was tegen de kerkelijke wetgeving. Die tegenstand was niet zo verwonderlijk gezien de relatie van de belangrijkste Italiaanse families (die hun fortuin vaak uit woekerleningen haalden) en de kerk. Denk maar aan de families Orsini, Medici, Farnese, …

 

In 1515 werden de Bergen door paus Leo X wettig verklaard en zo verspreiden ze zich over de rest van Europa. In de Spaanse Nederlanden (waar wij niet toe behoorden) doken ze op in Ieper (1543), Brugge (1572), Brussel (1618), Antwerpen (1620), …

De eerste Berg der Barmhartigheid in het Land van Luik werd opgericht te Luik zelf in 1626. Nadien volgden Hoei (1626), Sint-Truiden (juni 1627), Tongeren (november 1627), Dinant en Thuin.

Vanaf de oprichting te Luik werd er ook een overkoepelende organisatie opgericht.

 

In Tongeren  werd burgemeester Gerard van Castart aangesteld als vertegenwoordiger. Pas in 1643 werd hun werking bestendigd met de aankoop van een huis in de Hondstraat. Niet toevallig dat dit huis werd verkocht door de erfgenamen van diezelfde Gerard van Castart. Afgevaardigde in Tongeren was in 1643 Tilman Festiens en vertegenwoordiger voor het Luikerland een zeker Simon Moullus.

Op basis van een bronnenonderzoek hebben we dat huis kunnen identificeren als het huidig pand Hondsstraat nr. 8 (voormalig restaurant Le Dôme van de familie Vroonen). Toevallig of niet was de Hondsstraat de plek waar Joden en Lombarden zich al in de dertiende eeuw vestigden. Zij stonden in de wijde omgeving bekend als geldwoekeraars.

 

De Berg der Barmhartigheid in Tongeren was echter geen lang leven toegekend. In augustus 1677 brandde het pand af tijdens De Grote Brand. Het werd niet heropgebouwd en in 1691 werd de lege plek eigendom van Lucas Tiecken.

De Berg der Barmhartigheid verdween uit de Tongerse bronnen…

 

Sinds 1848 is het in pand geven van voorwerpen voor een lening bij wet verboden tenzij in de Bergen der Barmhartigheid. Deze stierven echter langzaam uit en momenteel is in België enkel nog de Brusselse in werking. www.montdepiete.be

 

Het meest uitgebreide standaardwerk over de Bergen der Barmhartigheid is nog steeds de “Etudes historiques et critiques sur les Monts-de-Piété en Belgique” van P. De Decker 1844). Online te lezen via google https://play.google.com/store/books/details?id=ISFEAAAAcAAJ&rdid=book-ISFEAAAAcAAJ&rdot=1

 

 

 

Vernielingen 1940-1944

De “ontdekkingen” in het archief zijn niet altijd stukken van eeuwen geleden. Vorige week werd door de stadsarcheoloog dit wel heel bijzondere plan ontdekt in het archief van de stad.

Het betreft een plan, in 1947 opgesteld door de Technische Dienst, van de oorlogsvernielingen in 1940-1944 met een overzicht van al die vernielingen en een stand van zaken van de wederopbouw. Vooral de vernielingen in de stationsomgeving en Nieuw Tongeren zijn duidelijk te herkennen. Daarenboven is het plan ook kadastraal interessant, daterend uit de beginperiode van de ontwikkeling van de wijken Nieuw Tongeren, Achter de Statie en Broek.

Behalve dit plan bevinden er zich in het archief van de stad nog tientallen dossiers betreffende de wederopbouw na de oorlog.

 

Met dank aan Albert Knapen voor het digitaliseren van het plan.