Op weg naar Rio

Per toeval ontdekten we deze week het paspoort van “Elisabeth Vanden Rydt”. Het paspoort is uitgegeven in Bordeaux op 24 juni 1865.

 

Maria Anna Elisabeth, zoals haar volledige naam luidt, werd geboren te Tongeren op 16 juni 1839 als dochter van Engelbert Vandenrydt en Maria Elisabeth Cabergh.

Haar moeder, jong weduwe geworden, baatte in de Jekerstraat een bakkerij uit.

Op jonge leeftijd verhuisde ze echter naar Nijvel. Of ze daar in een klooster trad of in het Brusselse is niet duidelijk.

 

Ze reisde via Estremadura (Lissabon ?) naar Rio. De tocht van meer dan 7.500 kilometer over de Atlantische oceaan duurde enkele weken, afhankelijk van de lengte van de tussenstop op de Kaapverdische Eilanden.

 

Haar verdere levensloop hebben we niet kunnen achterhalen. Vanaf de negentiende eeuw waren er tientallen zusterorden actief in Brazilië. Honderden Belgische kloosterlingen zijn sindsdien in het land gevestigd geweest.

 

Uit haar paspoort, waarvan het origineel zich in het departementaal archief van de Gironde in Frankrijk bevindt, leren we dat ze 1m60 groot was, blauwe ogen en een ovaal gezicht had.

De Berg der Barmhartigheid

De Berg der Barmhartigheid in Tongeren. Welk een mooie plek moet dat geweest zijn…

Maar de werkelijkheid was anders. De Berg der Barmhartigheid (Mont de Piété) was een openbaar (dus door de stad ingericht) pandjeshuis. Zo kon je tegen een lage rente zilverwerken, juwelen, … in pand geven.

De Montes ontstonden in Italië tijdens de vijftiende eeuw en waren een reactie van de steden tegen de geldwoekeraars. De eerste Berg der Barmhartigheid werd opgericht in 1462 in Perugia door twee franciscanen. Vanuit kerkelijke hoek was er echter tegenstand. De Bergen moesten uiteraard wel een beperkte interest vragen om zichzelf in stand te kunnen houden, maar dat was tegen de kerkelijke wetgeving. Die tegenstand was niet zo verwonderlijk gezien de relatie van de belangrijkste Italiaanse families (die hun fortuin vaak uit woekerleningen haalden) en de kerk. Denk maar aan de families Orsini, Medici, Farnese, …

 

In 1515 werden de Bergen door paus Leo X wettig verklaard en zo verspreiden ze zich over de rest van Europa. In de Spaanse Nederlanden (waar wij niet toe behoorden) doken ze op in Ieper (1543), Brugge (1572), Brussel (1618), Antwerpen (1620), …

De eerste Berg der Barmhartigheid in het Land van Luik werd opgericht te Luik zelf in 1626. Nadien volgden Hoei (1626), Sint-Truiden (juni 1627), Tongeren (november 1627), Dinant en Thuin.

Vanaf de oprichting te Luik werd er ook een overkoepelende organisatie opgericht.

 

In Tongeren  werd burgemeester Gerard van Castart aangesteld als vertegenwoordiger. Pas in 1643 werd hun werking bestendigd met de aankoop van een huis in de Hondstraat. Niet toevallig dat dit huis werd verkocht door de erfgenamen van diezelfde Gerard van Castart. Afgevaardigde in Tongeren was in 1643 Tilman Festiens en vertegenwoordiger voor het Luikerland een zeker Simon Moullus.

Op basis van een bronnenonderzoek hebben we dat huis kunnen identificeren als het huidig pand Hondsstraat nr. 8 (voormalig restaurant Le Dôme van de familie Vroonen). Toevallig of niet was de Hondsstraat de plek waar Joden en Lombarden zich al in de dertiende eeuw vestigden. Zij stonden in de wijde omgeving bekend als geldwoekeraars.

 

De Berg der Barmhartigheid in Tongeren was echter geen lang leven toegekend. In augustus 1677 brandde het pand af tijdens De Grote Brand. Het werd niet heropgebouwd en in 1691 werd de lege plek eigendom van Lucas Tiecken.

De Berg der Barmhartigheid verdween uit de Tongerse bronnen…

 

Sinds 1848 is het in pand geven van voorwerpen voor een lening bij wet verboden tenzij in de Bergen der Barmhartigheid. Deze stierven echter langzaam uit en momenteel is in België enkel nog de Brusselse in werking. www.montdepiete.be

 

Het meest uitgebreide standaardwerk over de Bergen der Barmhartigheid is nog steeds de “Etudes historiques et critiques sur les Monts-de-Piété en Belgique” van P. De Decker 1844). Online te lezen via google https://play.google.com/store/books/details?id=ISFEAAAAcAAJ&rdid=book-ISFEAAAAcAAJ&rdot=1

 

 

 

Vernielingen 1940-1944

De “ontdekkingen” in het archief zijn niet altijd stukken van eeuwen geleden. Vorige week werd door de stadsarcheoloog dit wel heel bijzondere plan ontdekt in het archief van de stad.

Het betreft een plan, in 1947 opgesteld door de Technische Dienst, van de oorlogsvernielingen in 1940-1944 met een overzicht van al die vernielingen en een stand van zaken van de wederopbouw. Vooral de vernielingen in de stationsomgeving en Nieuw Tongeren zijn duidelijk te herkennen. Daarenboven is het plan ook kadastraal interessant, daterend uit de beginperiode van de ontwikkeling van de wijken Nieuw Tongeren, Achter de Statie en Broek.

Behalve dit plan bevinden er zich in het archief van de stad nog tientallen dossiers betreffende de wederopbouw na de oorlog.

 

Met dank aan Albert Knapen voor het digitaliseren van het plan.

 

 

Ten tijde van Napoleon

Vorige week ontvingen we twee akten als gift. De eerste gaat over de aanstelling van Andries Conrard Stevens als “officier de santé”. Hij was 24 jaar oud en zoon en kleinzoon van de stadschirurgijnen Stevens uit Tongeren.

De aanstelling dateert uit 1811 en verklaart hoe hij vijf jaar gestudeerd had aan de geneeskundige universiteit van Straatsburg. In 1794 werd hier, net zoals in Parijs en Montpellier, een “école de santé” opgericht. Bedoeling was om de ervaring die soldatendokters opdeden over te dragen aan burgerdokters. Deze laatsten maakten nog meer beroep op kruiden, aflaten van bloed en volkswijsheden. De zogenaamde “officiers de santé” die hier afstudeerden dienden als hulp of adviseur bij reguliere dokters. Maar eigenlijk sloot de opleiding meer aan bij hetgeen we nu als een huisdokter kennen.

Met succes legde hij zijn examens anatomie, “élémens de la médecine” en chirurgie en kennis van de farmacie af. Hij werd aangesteld als gezondheidsofficier in Zichen-Zussen-Bolder waar hij tientallen jaren actief bleef.

Zijn broer, Adriaan Stevens (° 12 juni 1796) die voor dokter studeerde in Leiden vestigde zich wel in Tongeren waar hij een bekend figuur werd.

 

De andere akte is een uitreksel uit de burgerlijke stand van Herderen (kanton Tongeren) betreffende het overlijden van Hendrik Baeten. Hij was grenadier in het Franse 43^e Regiment de Ligne en sneuvelde bij Pamplona op 29 juli 1813. Het regiment nam in 1810 die Spaanse stad in, maar werd op hun beurt belegerd door een Spaans leger. https://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Pamplona_(1813)

Na Rusland was Spanje de plek waar het meeste van onze streekgenoten, in dienst van de Napoleontische legers, sneuvelden.

 

Een zomers landschap (bis)

Vorige week postten we een afbeelding van een “zomers, mediterraans havenzicht”. Reimond Vanderleyden kon het identificeren als een (vermoedelijk) zeventiende-eeuws zicht op de haven van Genua.

http://www.gettyimages.nl/detail/illustratie/entrance-at-the-port-of-genoa-italy-watercolor-on-stock-afbeelding/142453724 en http://elinordewire.blogspot.be/2014_07_01_archive.html

Op hedendaagse foto’s zijn nog restanten van de oude haven te herkennen.

 

Hoewel nog een bloeiende havenstad waren de zeventiende en achttiende eeuw dramatische periodes in de geschiedenis van Genua : invasies, de pest, bombardementen, bezettingen, Corsica en andere gebieden die zich afscheurden, enzovoort.

 

Hoe de tekening in Tongeren terecht kwam, weten we echter nog steeds niet.

 

Brussel

Toevallig las ik maandag in de aanhef van een schepenregister uit de jaren 1640 volgende notitie van secretaris van Buel : “de wereld staat op zijn kop. Vrede, vrede, vrede is het enige dat we willen”. Ik stond toen enkele seconden stil bij deze woorden, die na gisteren weer zo relevant werden.

 

Gisteravond zong de moderne Antwerpse troubadour Tourist Lemc op de Nederlandse televisie zijn liedje “Horizon” waarin de woorden “historicus pleit, we hebben ’t erger gehad” in aan bod kwam. http://genius.com/Tourist-lemc-horizon-lyrics

En objectief bekeken is dat misschien ook wel zo. Maar doorheen de geschiedenis zien we ook welk een invloed zulke gebeurtenissen direct en indirect hebben op de gewone mens. De persoonlijke drama’s gaan vaak verloren in de algemene geschiedenis en uiteraard gaat het leven verder.

Van geschiedenis wordt gezegd dat het een leermeester voor de toekomst kan zijn, maar vaker blijkt dit niet het geval te zijn. Dit zien we als we alleen al kijken naar de geschiedenis van onze eigen stad, slechts een kleine stip op de aardbol.

Een gedicht van Hendrik van Veldeke (12^e eeuw) biedt misschien enige troost en houvast : http://www.dbnl.org/tekst/veld028jnot01_01/veld028jnot01_01_0017.php

 

In den tiden dat die rosen

Tounen manech scone blat

So vloeket men den blidelosen

Die wroegere siin ane maneger stat

Want sie der minnen sun gehat

Ende den minneren gerne nosen

Van den bosen moete Got ons losen

 

Men darf den bosen niewet vloeken

Hen wirt dicke onsachte wé

Want sie warden en loeken

Alse dé sprenket in den sné

Des siin sie vele die mere gevé

Doch ne darf es nieman roeken

Want sie soeken peren op den boeken

 

De schatkamer in 1867

Deze week werd nog een uniek zicht van de basiliek en het voormalige kapittelgebouw ontdekt. De foto dateert uit mei 1867 en werd genomen tijdens de verbouwingswerken van het gebouw dat we nu als de schatkamer kennen. Het pand liep toen nog een heel stuk verder op het Vrijthof. Ook de zuidingang van de basiliek was toen helemaal anders. Tijdens de werken werd het gebouw ingekort en de zuidingang aan het Vrijthof gemaakt zoals we die nu nog kennen.

Een andere foto uit dezelfde collectie toont de voorzijde van de basiliek in dezelfde periode (rechts achteraan zijn de stellingen aan het kapittelgebouw te zien) en geeft een mooi zicht op het (nu verdwenen) hoekhuis met het Stadhuisplein.

Een derde foto toont het Kroningsbeeld, eveneens in 1867, opgesteld op een altaar dat omgeven is met tientallen relieken.